Физикалық белсенділіктің немесе гиподинамияның жеткіліксіздігі, медицинада айтылғандай, өлім себептерінің арасында төртінші орында, гипертониядан, темекі шегуден және қандағы глюкозаның жоғарылауынан кейін. ДДСҰ мәліметтері бойынша жыл сайын дене белсенділігінің жетіспеушілігінен 3,2 млн адам қайтыс болады. Бұл негізінен индустриалды дамыған елдердің халқы туралы. Ғалымдардың есептеуінше, соңғы 100 жылда адамдар 96%-ға аз қозғала бастады. Егер осылай қала берсе, адамзат толығымен қозғалуды тоқтатады, яғни ол өледі.

Қозғалыс – бұл өмір, ежелден және дұрыс айтылған қағида. Белсенді емес адамдарда кенеттен қайтыс болу ықтималдығы күн сайын кем дегенде 30 минут жүретін белсенді құрдастарына қарағанда 20-30% жоғары. 

Себептер мен қауіп факторлары:

Гиподинамия объективті себептерге байланысты болуы мүмкін, мысалы, мүгедектік, ауыр және ұзаққа созылған ауру. Бірақ көп жағдайда бұл өмір салтын дұрыс ұйымдастырумен немесе отыратын жұмыспен байланысты. Физикалық белсенділіктің негізгі қауіп факторларына мыналар жатады: жеткіліксіз дене белсенділігі; артық салмақ; жүйке аурулары; психикалық бұзылулар; соматикалық аурулар; отбасылық өмір салты; жаман әдеттерге тәуелділік.

Гиподинамияның белгілері:

Гиподинамия белгілері бірте-бірте пайда болады. Оларға шаршаудың жоғарылауы, әлсіреу, жұмыс қабілеттілігі төмендеуі, ұйқының бұзылуы, себепсіз жүйкеліктің жоғарылауы, әртүрлі қарқындылықтағы тұрақты бас аурулары, сыну қаупінің жоғарылауы, дене салмағының жоғарылауы, шамалы физикалық жүктеме кезінде тыныс алудың қысқаруы, арқадағы ауырсыну жатады. Физикалық белсенділіктің жеткіліксіздігіне байланысты күш көрсеткіштері төмендейді, бұлшықет көлемі мен салмағы азаяды, нейро-рефлекторлық байланыстар бұзылады, бұл вегетативті дистонияның, депрессиялық жағдайлардың дамуына әкелуі мүмкін

Гиподинамия тоқ ішек және сүт безі қатерлі ісігі, екінші типті қант диабеті, жүректің ишемиялық ауруы, семіздік, гипертония және остеопороз сияқты жұқпалы емес созылмалы аурулардың дамуына әкеледі.

Жоғарыда көрсетілген патологиялық жағдайлар өмір сүру сапасы мен ұзақтығының төмендеуіне алып келеді.

ДДСҰ сарапшылары физикалық белсенділіктің жетіспеушілігін – адамзаттың болашағына қауіп төндіретін жаңа індет деп атайды және адамдарды физикалық белсенділікке шақырады.

• Қаншама қозғалу керек?

Мұнда «ештеңеден гөрі, шамалы болса да жақсы» қағидасы өзекті. Әр апта сайын кем дегенде 150 минут орташа жаттығулар немесе 75 минут қуатты жаттығулар ұсынылады. Екеуін де біріктірген дұрыс, және бәрін бір уақытта жасаудың қажеті жоқ. Сіз өз іс-әрекетіңізді ұзақтығы 10 минуттан аспайтын қысқа аралықтарға бөле аласыз.

  Орташа белсенділіктің мысалдары: серуендеу, йога және көгалдарды шабу.

Іс-әрекеттің мысалына жүгіру, жылдам велосипедпен жүру және жүзу жатады.

• Неден бастау керек?

Егер сіз бір кездері жаттығу жасамаған болсаңыз және отырықшы өмір салтын ұстанатын болсаңыз, белсенділік деңгейін үнемі көтеріп, аздан бастаңыз.

Аз отырыңыз. Тым ұзақ отыру семіздік қаупін арттырады, бұл қатерлі ісікке және басқа созылмалы ауруларға әкеледі. Жұмыста және үйде, ұйықтамағанда, сағат сайын кем дегенде бір-екі минут тұрып, қозғалуға тырысыңыз.

Аптасына 5 күн 5-10 минуттан жүруді бастаңыз, қарқыны мен ұзақтығын біртіндеп арттырып. Дене шынықтыруды жақсартқаннан кейін аптасына 150 минутқа дейін жеткізуге болады.

• Салауатты пайда.

Көптеген зерттеулер көрсеткендей, жаттығу денеге көптеген аурулардың пайда болу қаупін азайтуға көмектеседі. Дайындық деңгейіне қарамастан, аэробты және күш жаттығуларын, сондай-ақ икемділік пен тепе-теңдік жаттығуларын біріктіретін тұрақты жаттығулар психикалық және физикалық денсаулыққа оң әсер етеді, жүрек-тамыр аурулары, қант диабеті, гипертония, сүт безі, қуық, колоректальды қатерлі ісік, бүйрек қатерлі ісігі, өкпе қатерлі ісігі, жатыр қатерлі ісігі және басқа аурулардың қаупін азайтады.

Қозғалуды бастау ешқашан кеш емес. Көбірек қозғалыңыз және сау болыңыз!

Тамақтану қатерлі ісіктердің дамуында маңызды рөл атқарады. ДДСҰ мәліметтері бойынша, ерлерде қатерлі ісік ауруының 40% және әйелдерде 60% тамақтану қателіктерімен байланысты.

Концентрацияланған, дайындауға ыңғайлы өнімдерді өндіруде дәм мен түсін жақсартатын түрлі консерванттар мен тағамдық қоспалар қолданылады. Мұның бәрі сөзсіз ағзада канцерогендердің - қатерлі ісіктің дамуына көмектесетін зиянды заттардың жиналуына әкеледі. Талшықтың кемшілігі созылмалы іш қатуға ықпал етеді, онда барлық зиянды заттар ағзадан шығарылмайды, бірақ ішекте жиналуын жалғастырады және ұзақ уақыт оның шырышты қабығына теріс әсер етеді. Іш қату қозғалыс жетіспеушілігімен күрделене түседі, бұл көптеген адамдарға автомобиль көліктеріне табынумен жиі әсер етеді. Бұл тұйық шеңберге айналады.

Одан шығу үшін, ең алдымен, ет пен жануарлардың майларын тұтынуды азайту керек. Дәрігерлер ет тағамынан толық бас тартуды жақтамайды, ет - денсаулыққа зиян келтірместен бір нәрсені ауыстыру өте қиын құнды қоректік өнім. Аптасына 500 г артық емес дайындалған қызыл ет жеуге тырысыңыз. Етті шұжықпен алмастырмаңыз - олардың тағамдық құндылығы аз, ал олардағы зиянды қоспалар мен бояғыштар жеткілікті.

Дұрыс тамақтану арқылы сіз қатерлі ісік пен кейбір созылмалы аурулардың пайда болу мүмкіндігін азайта аласыз. Сіздің үстеліңізде сәбіз, қызылша, қырыққабат, алма, цуккини, баклажан, асқабақ, репаны мүмкіндігінше жиі болсын. Жаңа піскен көкөністер сізге қажетті дәрумендер мен минералдармен қамтамасыз етеді, сонымен қатар ішекке талшықты сіңіру үшін жақсы жұмыс береді. В дәрумені, сондай-ақ аскорбин қышқылы, Е және А дәрумендері организмде ісіктердің өсуіне ықпал ететін заттардың пайда болуына жол бермейді. Бірақ алкогольді ішімдіктер, ең алдымен сыра, тоқ ішек ісіктерінің пайда болу қаупін арттырады. Түрлі өсімдік майлары пайдалы, жануарлардан мүлдем бас тартқан дұрыс. Сіздің диетаңыздағы негізгі тағамдардың бірі ботқа болуы керек. Бұл таңғы асқа жейтін ботқасы, әсіресе сұлы ботқасы, ішекке жағымды әсер етеді, оның дұрыс және тұрақты босатылуына ықпал етеді, ісіктердің дамуына жол бермейді.

Дұрыс таңдалған мәзір тоқ ішек, простата, ұйқы безі, аналық без, сүт безі ісіктерінің пайда болу қаупін азайтып қана қоймайды, сонымен қатар салмақты бақылауда ұстауға көмектеседі. Қабылданатын тағамның температурасы маңызды рөл атқарады. Тым ыстық тағамды үнемі тұтыну өңеш қатерлі ісігінің даму қаупін арттыратыны анықталды. Демек, онкологиялық аурулардың алдын алудың тиімді шарасы — дұрыс тамақтану принциптерін сақтау.

Ранняя диагностика рака желудка

Для выявления скрытых и ранних форм рака желудка рекомендуется периодическое обследование желудка.

Факторы риска развития рака желудка:

• инфекция Helicobacter pylori;
• наследственная предрасположенность;
• полипы желудка;
• язвенная болезнь, хронический гастрит, дисплазия слизистой желудка;
• дуоденогастральный рефлюкс;
• вредные привычки: курение и злоупотребление алкоголем;
• гипо- и гипер-витаминоз;
• нерациональное питание;
• нарушение пищевого поведения;
• другие заболевания желудочно-кишечного тракта.

Если есть хотя бы один фактор риска рекомендации к обследованию более настоятельные. Однако, это не означает обязательной негативной перспективы развития опухолевого заболевания.

Диагностика предопухолевых и опухолевых состояний желудка включает:

• осмотр терапевта, гастроэнтеролога, онколога;
• эндоскопическая диагностика (гастроскопия, гастродуоденоскопия, фиброгастродуоденоскопия, ВЭГДС);
• рентген желудка;
• УЗИ брюшного сигмента. При необходимости дообследования в ННОЦ имеются все уточняющие диагностические высокотехнологичные методы.

Современная медицина располагает достаточными возможностями для лечения злокачественных патологий желудка.

Симптомы тревоги, при которых желательно задуматься о необходимости обследования:

• утомляемость, слабость;
• тошнота и отрыжка;
• снижение аппетита;
• чувство дискомфорта в области живота.

В Национальном научном онкологическом центре возможно обследование желудочно-кишечного тракта в рамках пакета Check-up «Гастроэнтерологический».

Обследования на рак легких

В настоящее время обследование на рак легких рекомендуется только взрослым из группы высокого риска. Это потому, что у них больше шансов заболеть.

Высокий риск не означает, что вы обязательно заболеете раком легких. Но вам может потребоваться начать регулярные профилактические осмотры. Поэтому, если вы заболели раком, ваш врач обнаружит его на самой ранней стадии. При раннем обнаружении шансы на успешное излечение болезни велики.

Вам следует пройти обследование на рак легких, если вы:

• Курильщик в настоящее время (или бывший курильщик, бросивший курить за последние 15 лет);
• Имеете 30-летний стаж курения (например, одна пачка в день в течение 30 лет или две пачки в день в течение 15 лет).

Если вы попадаете в эту группу, следуйте приведенному ниже графику обследования:

         Возраст от 55 до 80 лет

• Консультация врача;
• Компьютерная томография с низкой дозой облучения (компьютерная томография или компьютерная томография) каждый год.

Наряду с регулярными обследованиями, следите за любыми изменениями вашего здоровья.  В случае таких симптомов как непрекращающийся кашель или боль в груди, незамедлительно обратитесь к врачу.

В ННОЦ вы можете пройти качественную диагностику, получить «второе мнение» о типе клеток опухоли при поставленном диагнозе, а при необходимости, безотлагательно начать и получить квалифицированное лечение.

Граждане Казахстана имеют право свободного выбора лечащего врача и медицинской организации согласно подпункту 3, пункта 1, Статьи 77 Кодекса Республики Казахстан «О здоровье и системе здравоохранения».

Кроме того, пациент имеет право свободного выбора организации здравоохранения при плановой госпитализации, что закреплено приказом Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 29 сентября 2015 года № 761 «Об утверждении Правил оказания стационарной помощи».

Обследования на рак эндометрия (матки)

Обследования на рак эндометрия (рак матки ) рекомендуется только женщинам из группы повышенного риска.

Повышенный риск не означает, что вы обязательно заболеете раком эндометрия. Но вам необходимо начать проходить регулярные обследования с целью профилактики и раннего выявления опухолевых заболеваний. При раннем обнаружении рака шансы на успешное лечение значительно высоки.

Факторы риска:

• Чрезмерный рост клеток эндометрия (гиперплазия эндометрия). Гиперплазия ещё не является раком, но иногда может подвергаться озлокачествлению. Частыми признаками этого состояния являются: длительные и обильные менструации, кровянистые выделения между менструациями и кровотечения после менопаузы. Гиперплазия эндометрия — нередкое состояние у женщин после 40 лет.
• Ожирение. Женщины с ожирением имеют больший риск развития рака эндометрия.
• Отягощённый репродуктивный и менструальный анамнез: женщины, у которых никогда не было детей, либо менструации начались до 12 лет, либо продолжались после 55 лет.
• Прием гормональных контрацептивов на основе только эстрогена, без добавления прогестерона в анамнезе.
• Прием тамоксифена (с целью лечения рака молочной железы) в анамнезе.
• Отягощённый семейный анамнез: женщины, у которых матери, сестры или дочери имели случаи рака эндометрия находятся в зоне риска, а также женщины с наследственной формой рака толстой кишки (синдром Линча).
• Постменопауза.

Женщины, к которым относится хоть один из указанных факторов риска, должны регулярно проходить обследования на рак эндометрия:

• • Трансвагинальное УЗИ каждые 6-12 месяцев.

Наряду с регулярными обследованиями необходимо наблюдать за своим состоянием. В случае таких симптомов, как нерегулярные кровотечения или выделения, следует незамедлительно сообщить о них врачу.

Для женщин, перенесших рак эндометрия, необходим индивидуальный план обследования на рецидив, составленный лечащим врачом.

В ННОЦ вы можете пройти качественную диагностику, выполнить «пересмотр стеклопрепаратов» для получения «второго мнения» о типе клеток опухоли, а при необходимости, безотлагательно начать и получить квалифицированное лечение.

Граждане Казахстана имеют право свободного выбора лечащего врача и медицинской организации согласно подпункту 3, пункта 1, Статьи 77 Кодекса Республики Казахстан «О здоровье и системе здравоохранения».

Кроме того, пациент имеет право свободного выбора организации здравоохранения при плановой госпитализации, что закреплено приказом Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 29 сентября 2015 года № 761 «Об утверждении Правил оказания стационарной помощи».

Обследования на рак яичников

В настоящее время обследования на рак яичников рекомендуется только женщинам из группы повышенного или высокого риска.

При этом, повышенный риск не означает, что вы обязательно заболеете раком яичников. Но вам может потребоваться начать регулярные осмотры и обследования. Поэтому, если вы заболели раком, ваш врач обнаружит его на самой ранней стадии. При раннем обнаружении шансы на успешное излечение болезни велики. 

Наряду с регулярными обследованиями наблюдайте за своим состоянием. Если вы заметили некоторые симптомы, такие как дискомфорт в животе или боль, увеличение живота в объеме, незамедлительно обратитесь к врачу, который направит на необходимые обследования.

Вам следует пройти обследование на рак яичников, если у вас есть один из нижеследующих факторов риска:

• Мутации BRCA1 или BRCA2 (если Вы проходили лечение и наблюдаетесь по поводу рака молочной железы, рака эндометрия);
• Предполагаемый риск мутаций BRCA1 или BRCA2 (наследственный фактор по женской линии);
• Синдром Линча (наследственный неполипозный колоректальный рак).

Если вы попадаете в какую-либо из этих групп риска, вам следует проходить:

• Трансвагинальное УЗИ каждые 6-12 месяцев

Если у вас подтвердился рак, согласуйте с вашим лечащим врачом ваш план лечения. Если же у вас был рак яичников и вы прошли лечение обязательно согласуйте ваш план обследований на рецидив.

В ННОЦ вы можете пройти качественную диагностику, получить «второе мнение» о типе клеток опухоли при поставленном диагнозе, а при необходимости, безотлагательно начать и получить квалифицированное лечение.

Граждане Казахстана имеют право свободного выбора лечащего врача и медицинской организации согласно подпункту 3, пункта 1, Статьи 77 Кодекса Республики Казахстан «О здоровье и системе здравоохранения».

Кроме того, пациент имеет право свободного выбора организации здравоохранения при плановой госпитализации, что закреплено приказом Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 29 сентября 2015 года № 761 «Об утверждении Правил оказания стационарной помощи».

Ультрафиолетовое излучение — вид электромагнитного излучения. Главным источником ультрафиолета являются солнечные лучи, а также искусственные источники УФ-излучения, например, в соляриях.

УФ-излучение является источником радиации – менее сильным, чем, например, рентгеновские лучи, но более сильным чем радиоволны.  Это свойство придает УФ лучам способность забирать электрон из атома или молекулы, т. е. ионизировать (поэтому радиацию называют ионизирующей). Ионизирующая радиация способна повреждать ДНК клеток, что может вызывать рак кожи.  Одним из самых важных и простых способов снизить риск рака кожи - это защитить ее от УФ-излучения. Солярии также излучают УФ-излучение и вызывают такое же повреждение кожи, как если бы вы загорали под солнцем.

Виды рака кожи, которые способно вызвать ультрафиолетовое облучение:

• Базалиомаи плоскоклеточный рак. Факторами риска являются проведение длительного времени на солнце (включая загар на пляже), в открытом бассейне, жизнь в «солнечных» регионах, наличие солнечных ожогов в прошлом (чем больше их было, тем выше риск), наличие на коже признаков повреждения, вызванных инсоляцией («печеночные» пятна, актинический кератоз, солнечный эластоз).
• Меланома. Факторы риска аналогичны вышеописанным. Особенно хочется выделить «периодическую» инсоляцию (загар, водные виды спорта на открытом воздухе, отпуск в солнечных странах).  На вероятность возникновения меланомы влияют этнические факторы: опухоль встречается чаще у людей со светлой кожей и светлыми или рыжими волосами (I и II фототипы кожи по Fitzpatrick).

Для защиты кожи от вредного воздействия ультрафиолетовых лучей врачи рекомендуют:

• Не выходить на улицу с 10:00 до 16:00, когда солнечные лучи наиболее сильны.
• Не использовать солярии.
• Использовать солнцезащитный крем и бальзам для губ не ниже 30 SPF как минимум. Наносить необходимо за 30 минут до выхода на улицу. Повторно наносите крем каждые два часа, после купания или потоотделения.
• Прикрываться. Носите темную одежду из плотной ткани. Выберите шляпу с большими полями, чтобы защитить уши и шею.
• Носить солнцезащитные очки с защитой от UVA и UVB лучей.

Признаки опухолевых заболеваний кожи:

• Первый признак – появление на поверхности кожи небольшого пятна, серо-желтого узелка или блестящей бляшки.
• На ранних стадиях заболевание не имеет субъективных проявлений и никакого дискомфорта не причиняет.
• При увеличении опухоли, она может начать зудеть, чесаться, появляется ощущение дискомфорта, покалывания.
• Далее в середине новообразования может появиться небольшая мокнущая язвочка.
• Иногда она начинает кровоточить или покрываться корочкой. Середина этого образования может зарубцеваться, но при этом сохраняется склонность к периферическому росту.
• При пальпации основания этого новообразования можно ощутить некоторую уплотненность тканей, хотя признаков воспаления нет.

Существует общепризнанный алгоритм оценки пигментных образований ABCDE, который может помочь определению «подозрительных». Он состоит из первых букв оцениваемых признаков:

• A (asymmetry, асимметрия) — появление асимметрии образования.
• B (boundary, контур) — наличие неровных, «рваных» краев и зазубренностей.
• C (color, цвет) — неравномерность пигментации с наличием темных и голубоватых оттенков.
• D (diameter, диаметр) — диаметр больше 6 мм.
• E (evolution, изменение) — изменение с течением времени.

Если у вас имеются вышеперечисленные симптомы или вы заметили подозрительные образования на коже, незамедлительно обратитесь к врачу.

Бүркітбаев Жандос Қонысұлы

Ұлттық ғылыми онкология орталығы басқарма төрағасы

Сатыбаев Қанат Сыздықұлы

Ұлттық ғылыми онкология орталығы басқарма төрағасының Бірінші орынбасары

Әділбек Қайырбекұлы Мұқажанов

Ұлттық ғылыми онкология орталығы басқарма төрағасының медициналық қызмет жөніндегі орынбасары

Шәлекенов Санжар Болатұлы

Ұлттық ғылыми онкология орталығы басқарма төрағасының  ғылыми  қызмет жөніндегі орынбасары