Ультракүлгін сәуле - электромагниттік сәулеленудің бір түрі. Ультракүлгін сәулеленудің негізгі көзі - күн сәулесі, сондай-ақ жасанды ультракүлгін сәулелену көздері, мысалы, солярийде.
Ультракүлгін сәуле - бұл радиация көзі - мысалы, рентген сәулелеріне қарағанда аз күшті, бірақ радио толқындарына қарағанда күштірек. Бұл қасиет ультракүлгін сәулелерге атомнан немесе молекуладан электронды алу мүмкіндігін береді, яғни иондау (сондықтан радиацияны иондаушы деп аталады). Иондаушы сәуле ДНҚ жасушаларын зақымдауы мүмкін, бұл терінің қатерлі ісігін тудыруы мүмкін. Тері қатерлі ісігінің қаупін азайтудың маңызды және қарапайым әдістерінің бірі - оны ультракүлгін сәуледен қорғау. Солярий де УК-сәулелендіреді және күн астында күйгендей терінің зақымдалуын тудырады.
Ультракүлгін сәулеленуді тудыруы мүмкін тері қатерлі ісігінің түрлері:
- Базалиома және тегіс жасушалық қатерлі ісік. Қауіп факторлары-күн сәулесінде ұзақ уақыт (жағажайда қараюды қоса), ашық бассейнде, «күн шуақты» аймақтарда өмір сүру, бұрын күннен күйіп қалу (олар неғұрлым көп болса, қауіп соғұрлым жоғары болады), терінің инсоляциядан туындаған зақымдану белгілерінің болуы («бауыр» дақтары, актиникалық кератоз, күн эластозы).
- Меланома. Тәуекел факторлары жоғарыда көрсетілгендерге ұқсас. Әсіресе, «мерзімді» инсоляцияны (қараю, ашық ауада су спорты, күн шуақты елдердегі демалыс) атап өтуге болады. Меланоманың пайда болу ықтималдығына этникалық факторлар әсер етеді: ісік терісі ақшылт және ашық немесе қызыл шаштары бар адамдарда жиі кездеседі (Fitzpatrick-тің I және II тері фототиптері).
Ультракүлгін сәулелердің зиянды әсерінен теріні қорғау үшін дәрігерлер кеңес береді:
- Күн сәулесі ең күшті болған кезде 10:00-ден 16:00-ге дейін шықпаған дұрыс.
- Солярийді қолданбау.
- Кем дегенде 30 SPF-тен кем емес күн қорғанысы кремі мен ерін бальзамын қолдану қажет. Далаға шыққанға дейін 30 минут бұрын қолдану керек. Жүзуден немесе терлеуден кейін кремді екі сағат сайын қайта жағыңыз.
- Жамылу. Қалың матадан жасалған қара киім киіңіз. Құлақ пен мойынды қорғау үшін үлкен жиектері бар шляпаны таңдаңыз.
- UVA және UVB сәулесінен қорғанысымен күннен қорғайтын көзілдірік қолдану қажет.
Терінің ісік ауруларының белгілері:
- Бірінші белгі - терінің бетінде кішкентай дақтың, сұр-сары түйіннің немесе жылтыр бляшканың пайда болуы;
- Ерте кезеңдерде аурудың субъективті көріністері жоқ және ыңғайсыздық туғызбайды;
- Ісіктің ұлғаюымен ол қышиды, зуылдай бастайды, ыңғайсыздық сезімі пайда болады;
- Әрі қарай, өскіннің ортасында кішкентай дымқыл жара пайда болуы мүмкін;
- Кейде одан қан кете бастайды немесе қыртыспен жабылады. Бұл өскіннің ортасы сауығып кетуі мүмкін, бірақ сонымен бірге перифериялық өсуге бейімділік сақталады;
- Бұл өскіннің негізін пальпациялағанда, қабыну белгілері болмаса да, тіндердің кейбір тығыздығын сезінуге болады.
ABCDE пигментті өскіндерін бағалаудың жалпыға бірдей қабылданған алгоритмі бар, ол «күдіктілерді» анықтауға көмектеседі. Ол бағаланатын белгілердің алғашқы әріптерінен тұрады:
- A (asymmetry, асимметрия) — өскін асимметриясының пайда болуы;
- B (boundary, контур) - тегіс емес, «жыртылған» жиектер мен ойықтардың болуы;
- C (color, түс) — қара және көкшіл реңктері бар пигментацияның біркелкі еместігі;
- D (diameter, диаметр) — диаметрі 6 мм көп;
- E (evolution, өзгерісі) — уақыт өткен сайын өзгеру.
Егер сізде жоғарыда аталған белгілер болса немесе теріңізде күдікті түзілімдер байқалса, дереу дәрігерге қаралыңыз.